نشانه‌های اختلال طیف اوتیسم در کودک و زمان شروع آن

مقدمه

اختلال طیف اُتیسم (ASD) یک اختلال نوروتیزیسم(روان رنجوری) است که بر چگونگی تعامل کودک با دیگران، برقراری ارتباط و رفتارهای تکراری یا محدود تأثیر می‌گذارد. هر چقدر تشخیص و مداخله آن زودتر انجام شود، احتمال بهبود شرایط کودک بیشتر است. در این مقاله به بررسی این می‌پردازیم که از چه سنی ممکن است نشانه‌ها ظاهر شوند و چه علائمی در کودکان می‌تواند هشداری برای والدین باشد.

از چه سنی ممکن است نشانه‌های اُتیسم آغاز شوند؟

تحقیق‌ها نشان داده‌اند که بسیاری از کودکان مبتلا به اُتیسم، نشانه‌هایی را بین حدود 12 تا 18 ماهگی یا حتی زودتر نشان می‌دهند. 

بعضی کودکان ممکن است ظاهراً تا حدود 18 تا 24 ماه رشد عادی داشته باشند، سپس یا مهارت‌هایی را از دست بدهند یا رشد آن‌ها متوقف شود. 

طبق منبع رسمی کانادا، تا 12 ماهگی ممکن است علائمی مانند «تقریباً هیچ بابلینگ (صدای اولیه) نکردن»، «تماس چشمی کم» یا «بیشتر به اشیا توجه کردن تا به افراد» دیده شود. 

با این حال، معمولاً تشخیص رسمی در سنین بزرگ‌تر، مثلاً 2 تا 3 سالگی انجام می‌شود، چرا که علامت‌ها ممکن است واضح‌تر شوند یا کودک زمان بیشتری برای بروز آن‌ها نیاز داشته باشد. 

پس به طور خلاصه: علائم می‌توانند در سال اول زندگی شروع شوند، ولی اغلب تا دو یا سه سالگی مشخص‌تر می‌شوند.

نشانه‌های کلیدی اُتیسم در کودکان

در ادامه، نشانه‌های رایج را در دو گروه «مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی» و «رفتارهای محدود یا تکراری» بررسی می‌کنیم.

مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی

تماس چشمی کم یا اجتناب کردن از نگاه کردن به دیگران. 

پاسخ ندادن به نام کودک در زمان متداول — مثلا تا حدود 9 ماهگی. 

کمتر لبخند زدن به والدین یا کاهش زبان بدن اجتماعی. 

کاهش یا نبود بابلینگ (صداسازی) یا استفاده از ژست‌ها (مثلاً دست تکان دادن) تا حدود 12 ماهگی. 

عدم علاقه یا مشارکت در بازی‌های تعاملی مانند «پَت‌اَکِیک» یا «peek-a-boo». 

تا حدود 18 ماهگی، ممکن است نکند که به والدین یا سایرین چیزی را نشان دهد، مثلاً اشاره نکند که «ببین!» یا چیزی را به شما نشان دهد. 

رفتارها و علایم محدود یا تکراری

حرکات تکراری یا غیرمعمول مانند تکان دادن دست‌ها، چرخیدن، یا راه رفتن روی پنجه‌ها. 

علاقه شدید یا تمرکز زیاد بر یک شیء یا فعالیت خاص، و نادیده گرفتن سایر اشیا یا تعامل‌ها. 

مقاومت شدید در برابر تغییرات در برنامه یا محیط، یا نیاز به ثبات زیاد. 

حساسیت بالا به صداها، بافت‌ها، بوها یا طعم‌ها یا برعکس، واکنش کم به برخی از محرک‌ها. 

بازی با اشیا به شکلی متفاوت از انتظار، مثلا چیدن اسباب‌بازی‌ها در ردیف یا تمرکز صرف بر چرخ‌های ماشین به جای «بازی با ماشین». 

چرا تشخیص زود مهم است؟

مطالعات نشان داده‌اند که هرچه مداخله درمانی (مانند گفتار درمانی، کار درمانی، تعامل‌های اجتماعی هدفمند) زودتر شروع شود، نتیجه بهتری دارد. 

تشخیص زود به والدین این امکان را می‌دهد که از حمایت‌های لازم برای کودک استفاده کنند، و کودک فرصت بیشتری برای رشد مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خواهد داشت.

حتی اگر تشخیص قطعی در همان ماه‌های اول نباشد، «مشاهده دقیق و پیگیری» می‌تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند.

چه زمانی والدین یا مراقبین باید نگران شوند؟

در اینجا چند نیمرخ زمانی وجود دارد که اگر کودک چنین باشد، توصیه می‌شود با پزشک اطفال یا متخصص رشد مشورت شود:

تا حدود 9 ماهگی کودک به نام خود پاسخ نمی‌دهد یا تماس چشمی بسیار کم دارد. 

تا حدود 12 ماهگی بابلینگ یا ژست‌های اجتماعی ندارد، یا بازی‌های تعاملی کم انجام می‌دهد. 

تا 18 ماهگی اشاره نمی‌کند یا نشان نمی‌دهد چیزی را، یا کلمات کمی دارد و ارتباطش کم شده است. 

هرگاه کودک مهارت‌هایی را از دست داده باشد (مثلاً قبلاً اشاره می‌کرد و اکنون نمی‌کند) یا رشدش متوقف شده باشد. 

اگر چنین نشانه‌هایی مشاهده می‌شوند، هرچه زودتر ارزیابی انجام شود بهتر است.

نکاتی برای والدین

نگران بودن به معنی تایید تشخیص نیست، بلکه شروع یک مسیر ارزیابی است. وجود یک یا دو نشانه لزوماً به معنی اُتیسم نیست.

مهم است که توسعه کودک را با معیارهای معمول مقایسه کنید (مثلاً وقتی کودک همسالش تا این سن فلان کار را می‌کند) نگاهی داشته باشید.

همچنین استعدادها و توانمندی‌های کودک را نادیده نگیرید — برخی کودکان سریع در برخی جنبه‌ها رشد می‌کنند ولی در جنبه‌های دیگر تأخیر دارند.

در صورت وجود نگرانی: با پزشک اطفال، روانشناس کودکان یا مرکز تخصصی رشد مشورت کنید. ارزیابی‌های رشد شامل مشاهده، پرسش از والدین و شاید مقیاس‌های غربالگری خواهد بود.

محیط امن، تعامل مکرر، بازی‌های ساده، و فراهم کردن فرصت برای ارتباط و تعامل با کودک می‌تواند کمک کننده باشد.

جمع‌بندی

نشانه‌های اختلال طیف اُتیسم می‌توانند بسیار متفاوت باشند، ولی غالباً شامل مشکلات در ارتباط اجتماعی و زبان و هم‌زمان رفتارهای تکراری یا علاقه شدید به یک موضوع خاص هستند. زمان شروع آن معمولاً در سال اول زندگی یا اوایل ۲ سالگی است، اما تشخیص قطعی ممکن است تا ۳ سالگی یا بیشتر به تأخیر بیافتد.

با این حال، هرچه والدین و متخصصان زودتر متوجه این نشانه‌ها شوند و اقدام به ارزیابی و مداخله کنند، احتمال بهبود و رشد بهتر کودک بیشتر خواهد بود.